Sorumlu davranış sahibi bir çocuk nasıl yetiştiririz?

Çocuklarımız bizden önemli dersler almayı ve yardımımızla önemli alışkanlıklar edinmeyi hak ediyor. Bizim için neyin önemli olduğunu öğrenmede yardıma ihtiyaçları var. Çocuklarımızın sorumlu yetişkinler olarak büyümesini istiyoruz. Kendilerine ve diğer insanlara saygı duyarak hissetmeyi, düşünmeyi ve hareket etmeyi öğrenmelerini, aynı zamanda da başkalarının ihtiyaçlarını ve duygularını düşünürken kendi iyiliklerini sürdürmelerini istiyoruz.

Günümüzde, çocuklarımızın çoğunun küçükken sorumlu davranmayı öğrenmedikleri görülmektedir. Araştırmalar, birçok çocuğun testlerde kopya çekmede yanlış bir şey görmediğini gösteriyor. Bazıları ise kendilerine ait olmayan şeyleri almakta yanlış bir şey görmüyor.

Uygun tutumlar ve davranışlar erken öğrenilmezse, sorunlar mantar gibi çoğalabilir ve çocuklar büyüdüğünde daha da kötü sonuçlar doğurabilir. Suç arttıkça, ergenlik çağındaki suçlular kurbanlarına karşı gittikçe daha az duygu gösteriyor. Asla suç işlemeyecek gençler bile, sorumlulukları ve yaşları büyüdüğünde,  küçük yaşlarda öğrendikleri kötü alışkanlıklarını devam ettirme potansiyeline sahipler. 

Pek çok ebeveyn, etik davranışın temeli olarak, dini ve ahlaki inançlarını çocuklarıyla paylaşmak isteyecektir. Bu yazımızda, sorumlu kişilerin paylaştığı adalet, saygı, cesaret, dürüstlük ve şefkat alışkanlıklarını tartıştık ve farklı inançlara sahip ebeveynler tarafından kullanılabilecek yöntemler üretmeye çalıştık. 

Ebeveynler olarak, çocuklarımıza kendi yaşamlarında güvenebilecekleri alışkanlıklar ve karakter özellikleri edinmelerine yardımcı olarak onları en iyi şekilde yetiştirebiliriz. İyi düşünmekten ve iyi davranmaktan zevk almalarına yardım edersek, toplum içinde bireyler ve vatandaşlar olarak iyi hayatlar sürmek için en iyi şansa sahip olacaklardır. Karşılaştıkları hoş olmayan durumlar veya kötü etkiler ne olursa olsun, doğru yolu bulacaklardır. 

Sorumlulukla Neyi Kastediyoruz?

Hiçbirimiz sorumluluk sahibi olarak doğmuyoruz. Zamanla sorumlu bir karakter oluşturup, bakış açımızdan ve duygular, düşünceler ve eylemlerle ilişkili günlük alışkanlıklarımız sayesinde bu duyguyu kazanıyoruz. Sorumlu davranış sahibi insanlar, izleyen biri olsun ya da olmasın, olması gerektiği gibi davranırlar. Bunu, bunun doğru olduğunu anladıkları için ve aksi yönde davranmaya istekli olsalar bile, terbiyeli davranma cesaretine ve iradesine sahip oldukları için yapıyorlar.

Çocuklarımızın, sorumlu davranış sahibi biri olmanın önemini takdir etmesini istiyoruz. Günlük yaşamlarında bu şekilde davranma alışkanlıklarını ve gücünü geliştirmelerini de istiyoruz. Sorumlu olmayı öğrenmek, şu yollardan geçmektedir;

• başkalarına saygı ve şefkat gösterme
• dürüstlük pratiği yapma
• ilkelerimizin arkasında durmak için cesaret gösterme
• ilkelerimize göre hareket ederken özdenetim geliştirmek
• kendine saygıyı sürdürme 

Başkalarına Saygı ve Merhamet

Sorumlu davranış sahibi olmanın bir parçası olarak, çocukların diğer insanların iyiliği için saygı duyması ve ilgi göstermesi gerekir. Saygı, temel tavırları kullanmaktan başkalarının acılarına şefkat duymaya kadar uzanır. Merhamet, olayları başkalarının bakış açısından görmeye çalışmak ve onların duygularının bizimkine benzediğini öğrenmekle gelişir.

Dürüstlük

Dürüstlük doğruyu söylemek demektir. Kendi çıkarımız için başkalarını yanıltmamak anlamına gelir. Aynı zamanda, önyargıdan çok, kanıtlara dayalı olarak karar almaya çalışmak demektir. Dürüstlük, diğer insanlarla uğraşmayı ve kendimize karşı dürüst olmayı içerir.

Başkalarına karşı dürüst olmanın önemini anlamak için çocuklarımızın birlikte yaşamanın güvene bağlı olduğunu öğrenmeleri gerekir. Dürüstlük olmadan birbirine güvenmek imkansız hale gelir.

Kendimize karşı dürüstlük, kendi hatalarımıza ve önyargılarımıza, onları başkalarına itiraf etmemiz gerektiğinde bile katlanmayı, özeleştiriyi içerir. Önemli olan, hatalarımızdan ders almak ve onları düzeltmek için elimizden gelenin en iyisini yapmaktır.

Cesaret

Cesaret, bir kayıp riski altında bile bir pozisyon almak ve doğru olanı yapmaktır. Ne pervasız ne de korkak olmak, görevlerimize bağlı kalmak demektir. Fiziksel cesaret, kanıta dayalı kararlar alma cesareti ve ilkelerimize sahip çıkmayı içerir. 

Cesaret asla korkmamak anlamına gelmez. Karanlık korkusu gibi korkularımızın üstesinden gelmeye çalışmayı içerebilir. Ancak çocuklarımızın da bazen korkmanın normal olduğunu öğrenmeleri gerekir. 

Öz Saygı

Kendine saygısı olan insanlar, uygun davranışlarla ve zor kazanılan başarılarla tatmin olurlar. Kendilerine saygı duymak için başkalarını küçümsemeleri ya da çok paraları olması gerekmez. Kendine saygı duyan insanlar bencillik, özdenetim kaybı, umursamazlık, korkaklık ve sahtekarlığı yanlış ve değersiz olarak görürler. Olgunlaştıkça, sorumluluk derslerini öğrenmişlerse, onlara rehberlik edecek iyi bir vicdan geliştireceklerdir.

Çocukların kendileri için yüksek standartlara sahip olmalarına yardımcı olurken, elimizden gelenin en iyisini yaptığımızda başarısızlığın utanç verici olmadığını onlara da bildirmemiz gerekir. Örneğin, elimizden gelenin en iyisini yaptığımızda ve rakiplerimiz daha iyi oynadığında bir oyunu kaybetmek utanç verici değildir. 

Ebeveynler Sorumlu Davranışı Nasıl Teşvik Edebilir?

Günlük Deneyimler

Çocuklar özellikle küçükken, somut durumlarda sorumluluğu en iyi şekilde öğrenirler. Yaptıkları ve tanık oldukları şeylerin kalıcı etkileri vardır. Bu kitapta anlatılan etkinliklerin çoğu siz ve çocuğunuz içindir.

Çocuklarımıza her zaman sözlerimiz ve eylemlerimizle bir şeyler öğretiyoruz. Çocuklar  görerek, işiterek ya da kulak misafiri olarak öğrenirler. Bizden, birbirlerinden, diğer yetişkinlerden ve kendi kendilerine öğrenirler.

Hepimiz bir müzik aleti çalmayı öğrenerek, oyun oynamayı ve spor yapmayı ya da başkalarıyla paylaşmayı öğrenerek, her şeyi tekrar tekrar yaparak alışkanlıklar ediniriz. Çocuklarımızı sorumlu olmaya teşvik etmenin en iyi yolu, onların huzurunda elimizden geldiğince sorumlu davranmaktır. 

Onlara sözlerimizle ve davranışlarımızla başkalarına saygı duyduğumuzu gösterebiliriz. Başkaları acı çekerken onlara şefkatimizi ve endişemizi gösterebiliriz. Kendi öz kontrolümüzü, cesaretimizi ve dürüstlüğümüzü görmeleri gerekir. Kendimize ve başkalarına saygılı davrandığımızı ve her zaman elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalıştığımızı öğrenmeleri gerekir. 

Edebiyat ve Hikayeleri Kullanma

Çocuklar, hikaye okumak da dahil olmak üzere birçok etkinlik yoluyla sorumluluğu öğrenirler. Tek tek karakterlerle özdeşleşerek veya favori bir hikayeden gelen mesajı belirli bir akora vurduğu için öğrenirler. İyi bir edebiyat çocuklara derinden dokunabilir ve bir şeyleri kendilerine tekrar tekrar okumanızı isteyebilirler.

Yargı ve Düşünceyi Geliştirme

Etik konularla ilgili yargı pratik bir konudur. Çocuklar, uygulama yoluyla sorumluluğun anlamını takdir etmeye başladıkları gibi, sorumlu bir eylemin ne olduğuna karar verme kapasitelerini geliştirirler. Özellikle küçükken çocukların kendileri için anlamlı olan ahlaki soruları görmeleri gerekir.

Karmaşık durumlarda çocuklarınızla konuşarak onlara iyi bir muhakeme geliştirmesine de yardımcı olabiliriz. Bunun bir yolu, farklı seçimlerin uzun vadeli sonuçlarını anlamalarına yardımcı olmaktır. Örneğin, bize okudukları bir hikayeyi anlatırlarsa, sevdikleri bir karakter farklı davranmış olsaydı sonucun ne olabileceğini hayal etmelerini isteyebiliriz.

Bazen, cesurca davranmakla pervasızca hareket etmek arasındaki farkı nasıl dengeleyeceklerini bilmek zor olabilir. Ebeveynler olarak, yaptığımızlar ve söylediklerimiz ile, bu tür durumlarda ne yapılması gerektiği konusunda dikkatli ve dürüst düşünmenin ve başkalarının nasıl olacağını akılda tutmanın önemli olduğunu netleştirerek yardımcı olabiliriz.

Çocuğunuzun etik konular da dahil olmak üzere farklı konular hakkında akıl yürütme yeteneği, çocuğunuz olgunlaştıkça gelişecektir. Akıl yürütme, sorumluluğun daha düşünceli bir şekilde anlaşılmasına veya karmaşık durumlarda hangi eylemlerin yapılacağına yol açabileceği gibi, bencil veya umursamaz davranışları rasyonelleştirmek de daha kolay hale gelebilir. Ancak çocuğunuzun, başkalarının refahını, dürüstlüğü, cesareti ve değerli başarılar için hayranlığı göz önünde bulundurarak güçlü alışkanlıklar geliştirmesine yardım ettiyseniz, çocuğunuzun üzerine inşa edeceği sağlam bir temel olacaktır.

Makalemizi faydalı bulduysanız, ‘‘Beklenti ve Çocuk’‘ adlı diğer yazımızı da okuyabilirsiniz.